Energiesteunmaatregelen missen slagkracht op lange termijn

De energiekost schoot in augustus 2022 door naar historisch hoge waarden, tot acht keer hoger dan normaal. Ook nu blijven de energieprijzen drie keer hoger dan normaal. Het is hoogtijd om te anticiperen in plaats van te relativeren. De Gezinsbond stelde vorig jaar, 15 maart 2022, een Winterplan voor dat gezinnen perspectief en zekerheid moest bieden. De overheid reageerde met een aantal steunmaatregelen. We bekijken in hoeverre die aansluiten bij ons Winterplan.

Deze winter is bijna aan zijn einde maar ook het gezinsbudget is aan het eind van zijn Latijn. Dat blijkt nog maar eens uit de recente bevraging van Bpact en Indiville, in opdracht van de Gezinsbond, naar de financiële situatie van gezinnen. Eén op twee gezinnen zag vorig jaar zijn financiële situatie achteruitgaan. De energierekening was daarin een belangrijke factor. Bovendien verdween in het eerste kwartaal van 2022 de financiële stabiliteit van een vast energiecontract tijdelijk van de markt. Gezinnen die hun contract hernieuwden, moesten kiezen voor een variabel tarief. Ze worden daardoor blootgesteld aan de schommelingen op de energiemarkten.

1. Basishoeveelheid energie: energie is geen luxeproduct

De Gezinsbond vroeg een betaalbaar basispakket energie voor elk gezin. De federale regering gaf onder dezelfde naam een maandelijkse energiecheque. Het verschil met de Nederlandse energiesteun, het prijsplafond, is groot. Het prijsplafond geldt enkel op het basisverbruik. Nederlandse gezinnen proberen actief onder dat basisverbruik te blijven. Daarboven betaal je immers de volle pot. In België is de energiekorting onafhankelijk van het verbruik. Maar ook het Nederlandse systeem is onvolmaakt.

Samenwonen geeft schaalvoordelen, maar een ​ gezin met kinderen heeft meer energie nodig om menswaardig te leven dan een alleenstaande. De basishoeveelheid moet dus afhangen van het aantal inwoners. De hoeveelheid energie in je basispakket mag ook niet afhangen van de energiebronnen die je gebruikt. Gebruik je geen gas, dan mag je meer elektriciteit aan basistarief afnemen. Energie is geen luxeproduct, maar er zuinig mee omspringen moet gestimuleerd worden. Daarom blijven we ijveren voor een basispakket dat wél met de gezinsgrootte rekening houdt, onafhankelijk van de gebruikte energiebron.

2. Verlenging van het sociaal tarief

Gezinnen met een laag inkomen die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming, hebben tot eind juni ook recht op het sociaal tarief. Die tijdelijke uitbreiding zorgde voor een verdubbeling van het aantal rechthebbenden. Vanaf juli 2023 valt deze 'vergeten groep' gezinnen terug op de commerciële markt en de commerciële tarieven. Aan de huidige marktprijzen verdrievoudigd daardoor hun aardgasfactuur. Voor elektriciteit betalen ze de helft meer. Voor de Gezinsbond is het duidelijk: als we willen stoppen met dweilen, moeten we eerst de kraan toedraaien. Geef deze gezinnen automatisch en proactief prefinanciering en begeleiding bij een energetische renovatie van de woning. Plaats zonnepanelen en warmtepompen waar het kan. Met een verlaagd energieverbruik zijn de marktprijzen voor deze gezinnen beter haalbaar.

3. Bescherm gezinnen bij de sociale leverancier

Gezinnen die hun energierekening niet meer kunnen betalen op de commerciële markt, verliezen hun energiecontract en komen bij de sociale leverancier terecht waar ze het standaardtarief betalen. Dat tarief moet de marktprijs weerspiegelen. De sociale leverancier zorgt niet voor een sociaal tarief. Door de berekeningsmethode ijlt het standaardtarief na op de marktprijzen. Daardoor krijgen gezinnen met het standaardtarief de pieken in de marktprijs die optraden in de nazomer van 2022 te verwerken in de winter van 2023, net op het moment dat het energieverbruik het hoogst is. Geef gezinnen die terugvallen op de sociale leverancier het sociaal tarief voor de basishoeveelheid energie. Het standaardtarief kan enkel op luxegebruik.

Gemiddeld lag het standaardtarief in 2022 onder het gemiddeld commercieel tarief. Voor een gemiddeld gasverbruik van 23.260 kWh betaalde je minstens 2.863 euro met een commercieel contract (rekening houdend met de verbruiksprofielen over het jaar). Bij Fluvius, de sociale leverancier, betaalde je 2.382 euro aan standaardtarief.

In 2023 keerde de situatie om. Voor januari-februari betaalde je bij een standaardverbruik minstens 619 euro met een commercieel contract, en 1028 euro als je energie afnam via de sociale leverancier. Wie zijn eerdere commercieel contract al niet kon betalen, kan zo een nog hogere rekening krijgen bij de sociaal leverancier, en dat raakt kant noch wal. De Gezinsbond vraagt om gezinnen bij de sociale leverancier te beschermen.

4. Essentieel nationaal actieplan voor energierenovaties

Om huizen energiezuiniger te maken is er nog steeds nood aan een nationaal actieplan voor energierenovaties, waarbij gezinnen maximaal ondersteund en begeleid worden. De uitbreiding van de renovatieondersteuning door Vlaanderen is een stap in de goede richting. Maar alle huidige ondersteuning is op aanvraag, en bereikt dus vooral de geïnformeerde gezinnen. De welkome 'Mijnverbouwlening' is ook niet langer renteloos. Sinds 1 februari bedraagt de rentevoet 2,25% en dat vermindert de ontleningscapaciteit van gezinnen aanzienlijk. Naast actieve praktische ondersteuning is er dus ook nood aan andere financieringssystemen dan een klassieke lening om energierenovaties mogelijk te maken voor alle gezinnen.

Conclusie

De energiecrisis zorgt bij heel wat gezinnen voor grote financiële kopzorgen. Het is goed dat er kortetermijnmaatregelen werden genomen om de energiefactuur te drukken. Maar er is nood aan oplossingen die gezinnen op lange termijn beschermen. Met het Winterplan geeft de Gezinsbond concrete handvaten aan de beleidsmakers om deze oplossingen te realiseren. 'De koopkracht van gezinnen moeten we tegen elke prijs beschermen. Zo niet loert het gevaar op collectieve verarming om de hoek', besluit de Gezinsbond.