Een op de drie mantelzorgers ondervindt financiële moeilijkheden

Mantelzorgers nemen 80% van de zorgarbeid in Europa op zich. Ze vormen een onmisbare schakel in het zorgcircuit maar worden nauwelijks erkend, laat staan ondersteund. In België is hun situatie even precair als in andere landen, zo blijkt uit een Europese studie die vandaag wordt voorgesteld.

COFACE, de Europese koepelorganisatie van gezinsverenigingen, stelt vandaag in het Europees Parlement zijn rapport 'Who cares? Study on the challenges and needs of family carers in Europe' voor. 1.160 mantelzorgers uit 17 Europese landen namen de afgelopen maanden deel aan het onderzoek. Meer dan een vijfde van hen kwam uit België.

Mantelzorg is de informele zorg die gezins- of familieleden en kennissen opnemen voor personen in hun omgeving die kampen met een 'bovennormale' zorgbehoefte: mensen met een beperking, zorgbehoevende senioren, chronisch zieken en mensen die kampen met psychische problemen of een verslaving. Mantelzorgers nemen op die manier liefst 80% van alle zorgarbeid in Europa op zich.

Omdat mantelzorgers quasi nergens officieel geregistreerd worden, blijven hun inspanningen, noden en behoeften al jarenlang onder de radar. Dankzij de onderzoeksgegevens van COFACE kunnen we nu een duidelijke profielfoto opmaken van de Europese en Belgische mantelzorger:

• 85% van de Europese mantelzorgers zijn vrouwen, veelal tussen de leeftijd van 35 en 64 jaar (de zogenaamde sandwichgeneratie die vaak zorgt draagt voor verschillende generaties).
• Na de pensioenleeftijd stijgt het aantal mannen aanzienlijk: in België is 50% van de mantelzorgers boven de 64 jaar een man.
• 7% zijn jonge mantelzorgers tussen 16 en 35 jaar.
• Er wordt vooral gezorgd voor volwassenen (29%) en kinderen (20%) met een beperking en voor ouderen met een ondersteuningsbehoefte (22%).
• Het gaat vooral om de eigen kinderen (35%) of ouders (28%) of een partner (11%). Liefst 30% neemt de zorg voor verschillende personen tegelijkertijd op zich.
• 1 op 3 mantelzorgers levert zeer intensieve zorgarbeid van meer dan 56 uur per week
• 34% werkt nog voltijds, 22% deeltijds, 43% is niet actief op de arbeidsmarkt. In België is 46% economisch niet actief.
• Meer dan 70% krijgt daar op geen enkele manier een vergoeding voor. In België gaat het om meer dan 60%.
• Bijna twee derde van de mantelzorgers bouwt op geen enkele manier sociale rechten (bijvoorbeeld pensioenrechten) op.
• Liefst 1 op 3 zegt het financieel moeilijk te hebben door de onbetaalde zorgarbeid die ze opnemen.

Over heel Europa – geen enkel land scoort significant beter – worden mantelzorgers met dezelfde uitdagingen en moeilijkheden geconfronteerd. Hoewel ze er vaak veel persoonlijke voldoening uit halen, weegt de onbetaalde zorgarbeid zwaar op hun eigen levenskwaliteit en financiële situatie.

Het ontbreekt hen aan tijd voor zichzelf of de rest van het gezin. En de combinatie met hun werk en reguliere gezinsarbeid blijkt moeilijk dan wel onmogelijk. Ze kampen met stress, burn-outs, andere gezondheidsproblemen, sociale uitsluiting en financiële moeilijkheden. De gevolgen van de keuzes die ze vandaag maken, dragen ze bovendien – vaak onbewust – voor de rest van hun leven mee. Zo bouwt bijvoorbeeld 64,5% van de Belgische mantelzorgers geen pensioenrechten op en blijkt een herintrede op de arbeidsmarkt na mantelzorg vaak moeilijk.

Mantelzorgers nemen een cruciale maatschappelijke rol op, maar krijgen daar erg weinig voor terug. De Gezinsbond pleit daarom samen met COFACE voor meer erkenning, ondersteuning en begeleiding op alle beleidsniveaus:

• De erkenning van mantelzorg als een officiële zorgvorm en de registratie van alle mantelzorgers in een gezin via het lokaal Sociaal Huis.
• Meer informatie, begeleiding en opleiding op maat voor mantelzorgers. Dat kan via de inzet van een trajectbegeleider die zowel de noden van de zorgers als de zorgbehoevenden in kaart brengt. En via een overzichtelijk informatieaanbod in het Sociaal Huis, bijvoorbeeld al meteen bij de registratie.
• Voldoende aanbod van laagdrempelige, bereikbare buurt- en thuisdiensten (poetshulp, klusjesdiensten, oppasdiensten aan huis of tijdelijke oppas buitenhuis, maaltijden aan huis, …). Uit het COFACE-onderzoek blijkt dat slechts 20% van de Belgische mantelzorgers het huidige aanbod voldoende vindt.
• De toekenning van financiële ondersteuning en sociale rechten. België kent in vergelijking met andere Europese landen een behoorlijk uitgebreid stelsel van zorgverloven, maar die zijn beperkt qua tijd (de gemiddelde duurtijd van mantelzorg bedraagt 7 jaar) en vergoeding, en afhankelijk van de persoon voor wie men mantelzorg opneemt.
  • Thematische zorgverloven moeten minstens vergoed worden a rato van het  minimumloon.
  • Er is nood aan aanvullende, niet-vergoede maar flexibele verlofmogelijkheden waarin rekening wordt gehouden met de opbouw van pensioenrechten.
  • De middelen voor het stelsel van de Persoonsvolgende Financiering moeten dringend uitgebreid worden. Wie nu mantelzorg opneemt, valt te vaak uit de boot.
  • Lokale besturen kennen automatisch een mantelzorgpremie toe bij registratie van het gezin en voorzien in premies voor aanpassingen en verbouwingen van een woning.
• Extra maatregelen om de herintrede van mantelzorgers op de arbeidsmarkt te vergemakkelijken. Er staat een massa vacatures open in de Vlaamse zorgsector. Mantelzorgers doen in de praktijk heel wat ervaring op. Als we hun informele zorgarbeid erkennen via Elders Verworven Competenties, voorzien in extra opleidingen en gerichte wervingscampagnes kunnen (ex-)mantelzorgers die leemtes in de zorgsector mee helpen opvullen.